Ανθρώπινη παραγωγικότητα, αναψυχή, αγροτουριστική ανάπτυξη

Μορφές διαχείρισης του νερού.

     

         Μέχρι  το 1965 περίπου το νερό του ποταμού ήταν κατάλληλο και για πόση γι` αυτό και οι κάτοικοι του Μεταγγιτσίου προμηθεύονταν νερό για τα σπίτια τους απ` αυτόν. Σήμερα με τη μόλυνση που έχει επέλθει στα νερά του από τα κάθε λογής απόβλητα που ρίχνονται σ` αυτόν, το νερό είναι ακατάλληλο όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και επικίνδυνο για τον κάθε λογής ζωντανό οργανισμό που ζει ακόμα στο ποτάμι. Έτσι η κύρια υδροδότηση του χωριού γίνεται από την περιοχή ‘Πραβίτα’ που είναι και μια από τις πηγές του Χαβρία και ανήκει στο Δ.Δ. Ταξιάρχη. Βρίσκεται μέσα σε μια περιοχή γεμάτη πυκνή βλάστηση, σε απόσταση περίπου 19 χιλιομέτρων από το Μεταγγίτσι. Το νερό της πηγής τρέχει από μια σχισμή σε πέτρα και ένα μέρος της χρησιμοποιείται για την ύδρευση του Μεταγγιτσίου, ενώ το υπόλοιπο τρέχει στο ποτάμι. Η ποιότητα του νερού αυτής της πηγής είναι πολύ καλή. Στην ίδια αυτή περιοχή της πηγής υπάρχουν στο νερό χέλια, καβούρια, μπριάνες και ντιλιανοί.

        Το νερό του Χαβρία χρησιμοποιούνταν και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα από τους κατοίκους του Μεταγγιτσίου στις διάφορες γεωργικές τους ασχολίες. Παλιά, μέχρι και τη δεκαετία του `50, υπήρχαν πολλές καλλιέργειες στην ευρύτερη περιοχή του ποταμού. Έτσι μπορούσες να βρεις από εδώ τριφύλλια, φασόλια, καρπούζια, καλαμπόκια, φιστίκια, πατάτες, σουσάμια, τεύτλα, ντομάτες και ελιές από τα πολλά ελαιόδεντρα που υπήρχαν εδώ πριν την πυρκαγιά του 1958. Όλα αυτά ποτίζονταν με νερό του ποταμού που κυλούσε με φυσική ροή σε αυλάκια από το κανάλι που είχε κατασκευαστεί για να μεταφέρει το νερό από το μικρό φράγμα στη θέση ‘Δέση’ στο Διονυσιάτικο νερόμυλο. Ακόμα στην περιοχή υπήρχαν πολλές μουριές που τα φύλλα τους χρησιμοποιούνταν για την εκτροφή μεταξοσκώληκα (‘μαμούδια’) που άνθισε την περίοδο της δεκαετίας του `50 και του `60.                      

     

        Σήμερα οι κάτοικοι καλλιεργούν κυρίως κηπευτικά και μποστάνια, καλαμπόκι, πατάτες και σιτάρι χρησιμοποιώντας νερό κυρίως με άντληση από αρδευτικές γεωτρήσεις, ενώ ποτίζουν με το νερό που κουβαλούν από το ποτάμι σε βυτία - δεξαμενές με τα γεωργικά τους μηχανήματα τους πολλούς ελαιώνες που έχουν δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια.  Σύμφωνα με στοιχεία της Δ/νσης Αγροτικής Ανάπτυξης της Ν.Α.Χ. για το έτος 2000 από τις ετήσιες απαιτήσεις αρδευτικού νερού στο Δ.Δ. Μεταγγιτσίου που φτάνουν τα 565.000 m³, το 50% περίπου των αρδευόμενων εκτάσεων ανήκει στη λεκάνη του Χαβρία πράγμα που σημαίνει πως το αρδευτικό νερό που καταναλώνεται εντός της περιοχής μελέτης πλησιάζει στα 285.000 m³. Βέβαια η κατανάλωση αυτή είναι μικρή σε σχέση με την κατανάλωση στα άλλα Δ.Δ. απ` όπου περνά ο Χαβρίας, αφού δε ξεπερνά το 1,5% του συνόλου της κατανάλωσης σε όλες τις λεκάνες του Χαβρία. Στο τμήμα της λεκάνης του Χαβρία που ανήκει στο Δ.Δ. Μεταγγιτσίου είχαν καταγραφεί 33 αρδευτικές γεωτρήσεις κατά το 2000, που όμως έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να υπάρχει και σημαντική αύξηση των αντλούμενων ποσοτήτων νερού.  

ΧΡΗΣΕΙΣ  ΓΗΣ  ΠΕΡΙΟΧΗΣ  ΜΕΛΕΤΗΣ  ΧΑΒΡΙΑ
ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ	Δ. Δ, ΜΕΤΑΓΓΙΤΣΙΟΥ
	ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ	ΠΟΣΟΣΤΟ %
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΓΗΣ	41800
ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΕΙΣ	20600	48,93
ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ	100	0,24
ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ	0	0
ΔΑΣΗ	20500	48,69
ΟΙΚΙΣΜΟΙ	600	1,43
ΝΕΡΑ	300	0,71
ΣΥΝΟΛΑ	42100	100

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΟ Δ.Δ. ΜΕΤΑΓΓΙΤΣΙΟΥ
Είδος  Καλλιέργειας	Ποσοστό κατανομής %
Ελαιοκαλλιέργεια	60
Σιτηρά	18
Αγρανάπαυση	14
Κηπευτικά	4
Άλλες αροτριαίες καλλιέργειες	2
Άλλες δενδροκαλλιέργειες	2
ΣΥΝΟΛΟ	100

         Στο λόφο του ‘Αξαντά’, στα όρια των χωριών Μεταγγιτσίου και Πλανών, σε μια περιοχή που ονομάζεται ‘Ξιδονέρι’, υπάρχει σε μια σπηλιά πηγή ξινού νερού (ανθρακικού). Η πηγή που ονομάζεται κι` αυτή ΄Ξιδονέρι’ πήρε, όπως φαίνεται και από τη λέξη την ονομασία αυτή από το νερό της που αν μείνει σε δοχείο απομένει στον πάτο του σαν κατακάθι ένα πηχτό ίζημα, σαν το ξίδι. Το νερό αυτό, σύμφωνα με τις απόψεις ειδικών μεταλλειολόγων, περνάει από στρώματα χρυσού που φαίνεται να υπάρχουν στο λόφο και λόγω της αυξημένης οξείδωσης του χώματος αποκτά όξινη ιδιότητα. Μάλιστα, λέγεται, πως κάποιος είχε ενδιαφερθεί παλιότερα για την αξιοποίηση αυτού του νερού αλλά δεν προχώρησε σε άλλες ενέργειες, άγνωστο γιατί. Αρκετοί, πάντως, κάτοικοι της γύρω περιοχής πηγαίνουν στην πηγή στο ‘Ξιδονέρι’ και γεμίζουν δοχεία με το νερό της λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων που ισχυρίζονται πως έχει, κυρίως για την επούλωση πληγών.

        Χαρακτηριστικό επίσης της σύστασης των εδαφών της περιοχής που φαίνεται να περιλαμβάνουν διάφορα μέταλλα είναι και οι ονομασίες δυο ακόμα περιοχών κοντά στο ‘Ξιδονέρι’. Η ‘Μεταλλική κορυφή’, νοτιανατολικά από το ‘Ξιδονέρι’ και τα ‘Μέταλλα’, βορειανατολικά του οικισμού ’Πετσάδα’. Έτσι φαίνεται να επαληθεύεται η άποψη πως σε παλιότερες, άγνωστες σε μας, εποχές λειτουργούσαν στην περιοχή μεταλλεία.

        Μια άλλη ασχολία παλιότερα των γυναικών του Μεταγγιτσίου στο ποτάμι ήταν και το πλύσιμο των ρούχων. Κοντά στη γέφυρα που περνά ο δρόμος για το Κελλί και τα Βραστά, λίγο πριν στενέψει η κοίτη του ποταμού κατηφορίζοντας προς τη ‘Μελισσόπετρα’, στη θέση ‘Πλύστρες’, το ποτάμι απλώνει σε πλάτος. Εκείνο, επίσης, που χαρακτηρίζει το τοπίο μέσα στο ποτάμι είναι οι μεγάλες άσπρες πέτρες, οι κροκάλες. Εδώ, λοιπόν, κουβαλούσαν με τα ζώα οι γυναίκες τα ρούχα για να τα πλύνουν. Εδώ πάνω στις πέτρες που είχαν μεγάλη επιφάνεια τα χτυπούσαν καθώς το νερό περνούσε πάνω απ` αυτές με τον κόπανο για να καθαρίσουν. Το μέρος αυτό αποτελούσε το πλυσταριό τους. Κουβέρτες, κουρελούδες, κιλίμια, φλοκάτες αλλά και άλλα ρούχα μ` αυτό τον τρόπο καθάριζαν τότε που δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα. Γι` αυτό το λόγο και η τοποθεσία ονομάστηκε ‘Πλύστρες’.

Ο Χαβρίας στην περιοχή ‘Πλύστρες’

Ο Χαβρίας χρησίμευε μέχρι και τη δεκαετία του `70 και για ψάρεμα. Οι τρόποι ψαρέματος ήταν πολλοί. Ένας απ` αυτούς ήταν να χτυπούν με σφυρί ή με άλλες πέτρες τις πέτρες που εξείχαν από το νερό και κάτω απ` αυτές κρύβονταν τα ψάρια. Έτσι μετά από λίγο, αν ήταν τυχεροί, είχαν στο χέρι τους σκοτωμένο το ψάρι που κρύβονταν στην πέτρα. Συνήθως όμως αυτά τα ψάρια ήταν μικρά. Αν μάλιστα ήταν άτυχοι μπορούσαν, καθώς έψαχναν κάτω από την πέτρα, να βρεθούν τρομαγμένοι με μια νεροφίδα στο χέρι, σαν το περιστατικό που μας αφηγήθηκε ο γραμματέας του τοπικού διαμερίσματος κ. Παπαστόικος Δημήτρης. Άλλος τρόπος ψαρέματος ήταν με τον ασβέστη ή το ‘βοτάνι’ (στρόγγυλος μαύρος καρπός σαν ρεβίθι).Το τελευταίο το προμηθεύονταν κυρίως από τα Βραστά όπου φύτρωνε και το πουλούσαν κρυφά αλλά και ακριβά οι κάτοικοί του και πριν το χρησιμοποιήσουν το ‘στούμπιζαν’ (το άλεθαν σε γουδί και το έκαναν ζυμάρι με ψωμί, τυρί ή σκουλήκια). Έριχναν κατόπιν σ` ένα μέρος του ποταμού, περιορίζοντας τη ροή του, σκόνη από ασβέστη ή κομμάτια από το ‘στουμπισμένο’ βοτάνι με αποτέλεσμα να σκάνε τα ψάρια από τον ασβέστη ή  να πηδάνε έξω από το νερό όταν έτρωγαν το βοτάνι όλα τα ψάρια, με εξαίρεση τα χέλια.

Το ψάρεμα γινόταν και  με δραστικά φυτά που φύτρωναν στην περιοχή της Μελισσόπετρας, όπως ο φλόμος και η γαλατσίδα.

Από το πρώτο χρησιμοποιούσαν τη κιτρινωπή του σκόνη  και από το δεύτερο τα βλαστάρια του που περιέχουν ένα υγρό σα γάλα. Μ` αυτά δηλητηρίαζαν τα ψάρια στο περιορισμένο μέρος του ποταμού που χρησιμοποιούσαν και μετά τα συνέλεγαν. Εκείνο πάντως που είναι περίεργο είναι ότι κανείς δε πάθαινε τίποτα με τα δηλητηριασμένα ψάρια που έπιανε.

Το δραστικό φυτό ‘Φλόμος’ στις όχθες του Χαβρία

          Αλλά και τα δίχτυα χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής για να πιάσουν τα ψάρια, ενώ το χειμώνα έπιαναν μ` αυτά  και πάπιες. Ψάρια που ευδοκιμούσαν παλιότερα αλλά και σήμερα στο ποτάμι ήταν κυρίως η ‘μπριάνα’ που είναι ψάρι του βυθού, πολύ νόστιμο, σταχτί στο χρώμα με μαύρες βούλες και μουστάκια στο πάνω χείλος, ο ‘ντιλιανός’ ή ‘ντιλιανάρι’ που μοιάζει με το κεφαλόπουλο και ζει και στην επιφάνεια του νερού καθώς και τα χέλια. Πιο νόστιμα ψάρια, όμως, του Χαβρία θεωρούνταν οι ‘χελομάνες’, ένα είδος ψαριού του βυθού που υπήρχε πιο παλιά που εξέλειπε σήμερα. Χαρακτηριστικό αυτών των ψαριών ήταν ότι δάγκωναν αρκετά και το χρώμα τους ήταν σκούρο πρασινωπό. Υπάρχουν ακόμα στο νερό νεροχελώνες, νερόφιδα (νεροφίδες) και ένα είδος βατράχια σαν τα Γιαννιώτικα που μερικοί παλιότερα τα έτρωγαν τηγανητά. Σήμερα, λόγω κυρίως της μόλυνσης που υπέστη το ποτάμι από τα απόβλητα της γύρω περιοχής, παρ` όλο που αυξήθηκαν μερικά είδη ψαριών, αυτά που υπάρχουν θεωρούνται μολυσμένα και οι κάτοικοι δεν τα τρώνε με αποτέλεσμα να σταματήσει το ψάρεμα.

Σημαντικότατη για την περιοχή ήταν η  χρήση του νερού του Χαβρία για την υδροκίνηση. Έτσι ο νερόμυλος που λειτουργούσε στο Διονυσιάτικο μετόχι μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του `70 περίπου, όπως εκτενέστερα αναφέραμε στην ενότητα για τα κτίσματα, όφειλε την ύπαρξή του και τη σημασία που είχε αποκτήσει για την περιοχή στο Χαβρία. Το νερό του προέρχονταν από το μικρό φράγμα στη θέση ‘Δέση’, 2,5 χιλιόμετρα πιο πάνω και διοχετεύονταν μέσω ενός καναλιού στις δυο καταπακτές του για να κινήσει με τη δύναμή του τις μυλόπετρες. Πολλοί κάτοικοι της περιοχής χρησιμοποιούσαν το νερόμυλο αυτό για να αλέθουν το σιτάρι τους. Σήμερα ο νερόμυλος αυτός, όπως άλλωστε και όλο το μοναστηριακό κτίσμα, έχει εγκαταλειφθεί στη μοίρα του ενώ θα μπορούσε να αναστηλωθεί και να συντηρηθεί αλλά και να γίνουν επισκέψιμος γιατί αποτελεί ένα ανεκτίμητο μνημείο της περιοχής που λίγοι, δυστυχώς, το γνωρίζουν.